Hastanede görevli olan ve söz konusu hukukçuyla da ilgilenmesi gereken Viktor Frankl, kasıtlı bir alaycılıkla ve sesini de yükselterek dünyanın en saygın hukukçularından biri olan bu yaşlı adama şöyle söyler: "Söyleyin bay başkan, kariyer yapabilmek için kısa ya da uzun mesafeli bir yarışa mı katılmaya hazırlanıyordunuz?"
Yaşanan kısa bir sessizlikten sonra Frankl'ın yüzüne şaşkın şaşkın bakan adam, yüzüne doğru koşan yeni cümlelerle iyice sarsılır: "Yani ancak bir koşucu olarak kariyer yapmak istiyorsanız sizi ve şu söylediklerinizi anlamakta zorlanmam. Ama işte bu durumda da hayatınızla kumar oynamış olurdunuz. Çünkü tam da bundan sonraki hayatınızın anlamının yerinde yeller esmeye başlardı. Ne kısa ne de uzun mesafeli bir koşucu olarak kim olduğunuza aldırış eden olurdu. Oysa hayatını olabilecek en mümkün şekilde anlamlı yaşamış olan, çalışmış, belli bir uzmanlık alanında etkili olmuş, isim yapmış sizin gibi birinin hayatı bir bacağını kaybettiğiniz için anlamını da mı kaybedecektir?"
Bu sorudan sonra yaşlı adam ağlamayı bırakıp derhal doğrulur ve yüzüne 'anlamlı' bir gülümseme gelir... Frankl için hiçbir hastalık insanın anlamı kaybetmesine, anlam yitimine sebep açamaz, açmamalıdır. İkinci Dünya Savaşı boyunca toplamda dört toplama kampından 'sağ çıkabilmiş' olan Viktor Frankl, logoterapi adını verdiği psikoterapi modelini de işte bunun için geliştirmiştir. Logoterapiye göre bir insanın özgürlüğünü en küçük oranda dahi olsa kısıtlayacak, koşullandıracak hiçbir şey yoktur. Hayatın anlamı insanın önündeki. Mühim olan o anlama ulaşabilecek keşifler yapmasıdır. Frankl, bu keşiflerin şu üç yolla olabileceğini söylüyor:
1. Bir eser veya iş ortaya koyarak.
2. Bir insanla iletişim kurarak ya da bir şey yaşayarak.
3. Acının kaçınılmazlığına, doğrudan bir tavır geliştirerek.
Nevroz her ne kadar korkutucu ve içinden çıkılamayacak bir durummuş gibi gözükse de Frankl için her çağın ayrı bir nevrozu var. Dolayısıyla her çağ, psikoterapiye ihtiyaç duymakta. Günümüzün iki büyük nevrozu ise şöyle: varoluşsal boşluk duygusu, yani anlam kaybı ve nihilizm.
Say Yayınları etiketiyle ilk baskısını 2014 yılında yapan "Hayatın Anlamı ve Psikoterapi", yaptığı çevirilerle çok sayıda ödül kazanmış Veysel Atayman'ın hüneriyle dilimize kazandırılmıştı. Kitap 2016 yılında ikinci baskısını yaptı. Atayman'ın mevzuya hâkimiyeti, kitabı kolay okunabilir kılıyor. Psikoloji ve psikiyatri konulu kitapların dilimize kazandırılması elbette zor. Ancak Türk okuyucusunun bu tip kitaplarla bir an evvel buluşması gerekiyor.
Kitap, Frankl'ın bir otobiyografi denemesiyle başlıyor. "İnsanın Anlam Arayışı" kitabını okuyanlar bilhassa bu bölümü daha önce okuduklarını düşünebilir ancak bu deneme daha farklı, daha içsel. Freud'un düşüncelerine ne noktalarda karşı çıktığını, Adler'in bireysel psikolojisinden ne türde farklılaştığını ve nihayet kendi ekolünü nasıl kurduğunu açık açık anlatıyor. Biyografisini bitirirken kendi hayatının anlamını nasıl bulduğuna temas ediyor. Who Is Who dergisinin "Hayatın anlamı nedir?" soruşturmasına yazdığı cevabı söylemeden, bu soruyu öğrencilerine yöneltir gibi "Sizce cevap olarak ne yazmış olabilirim?" diye soruyor. Berkeley Üniversitesi'nden bir öğrenci yerinden fırlıyor ve "Siz hayatınızın anlamını başkalarına yardım etmekte, hayatınızda bir anlam görmekte buldunuz." diyor. Frankl, dergi soruşturmasına verdiği cevabın bu neredeyse bu cümlenin aynısı olduğunu söylüyor.
Kitabın en geniş bölümü, 1946'da bir Viyana halk yüksekokulunda verilen üç konferans metnini kapsıyor. Çözüm üretme konusunda dünya edebiyatından ve felsefeden sıkça yararlanan isimlerden biri Frankl. İnsanın dünyayı anlamlandırma noktasında en çok yararlanacağı kaynağın bilinç olduğunu vurgularken Nietzsche'nin "Yaşamak için bir niçini, nedeni olan kişi hemen hemen her nasıla katlanır" cümlesini hatırlatıyor. Ölümün bile anlamlı olabileceğine ilişkin yorumunu yaparken ise Rilke'nin "insanın kendi ölümünü ölmesi" tanımını genişletiyor.
Frankl'ın dinleyicilerine ve okuyucularına yönelttiği en önemli soru(n)lardan biri şudur: Bir insanın bütün sorunlarıyla birlikte ayakta kalabilmesi için gereken biricik şansı, neden ortak bir anlam bulup çıkarmak adına ortak bir irade koymak olmasın? Ve bu sorunun hemen ardından verdiği sarsıcı ve tamamlayıcı cevabı şu olur: Günün birinde, toplama kamplarının bulunmadığı bir dünyada yaşamamız için biricik şansımız da bu değil mi?
Şimdi gelin, bu soru ve cevabın tamamen gerçek bir hikâyesini okuyalım: "Theresienstadt Toplama Kampı'nda bine yakın genç insan başka bir yere götürülmek üzere ötekilerden ayrılmıştı; ertesi sabah trenle Auschwitz Toplama Kampı'na doğru yola çıkartılacaklardı. O sabah kampın kitaplığına gizlice girildiği tespit edildi. Ölüme mahkûm genç adamlardan her biri en sevdiği yazarın kitabını, ayrıca bilimsel kitapları da sırt çantasına sokmuştu. Bilinmeyen bir yere yolculuğun öncesinde (iyi ki bilmiyorlardı) yolculuk için yanlarına aldıkları kitaplardı kısacası. Şimdi kimse çıkıp bana "önce gırtla sonra ahlak gelir" demesin." [sf. 155]
İnsanın hangi durumda olursa daima anlam peşinde koştuğunu, bunu çoğu zaman fark etmediğini söylüyor Frankl. Anlamın izlerini bulmak yolundaki en büyük aracın ise vicdan olduğunu belirtiyor. Böylece vicdan, anlamın içine 'yerleştirilmiş' bir 'organ' görevi görüyor: anlam organı. Gerçekliğin arkasındaki anlam imkânlarını aydınlatan bir organ. Gerçekliği anlam imkânı içinde saydamlaştıran bir organ.
Yukarıda, bir eser veya iş ortaya koymanın, logoterapi modelinin bir yöntemi olduğunu yazmıştık. Frankl, 'hayatın anlamla dolması'na dair bazen bir işin veya bir yapıtın ne kadar değerli olabileceğini şöyle anlatıyor: "Georg Moser bundan birkaç yıl evvel devlet üstün hizmet ödülüne layık görülen bir temizlik işçisinden söz etmişti. "Sorumlusu olduğu çöp atıklarının içinden oyuncakları bulup ayıklıyor, akşamları evde onları tamir ediyor, derleyip toparlıyor ve ihtiyacı olan çocuklara armağan ediyordu bunları. Tamir etme, parçaları yerli yerine koyma yeteneği olan bu adam, düzene sokma uğraşının zaten anlamlı olan özelliğine ikinci, bu kez çok daha bir anlam yerleştirmiş oluyordu." [sf. 177]
87 yaşına giren bir insanı düşünelim. Her günün bir armağan olduğunu bilerek gökyüzüne ve parka bakabilmekten haz duyduğunu, ağaçlarla konuşmaktan ve beş çayı için arkadaşlarını ağırlamaktan büyük keyif aldığını. Ama aynı zamanda bu insanın duyma engelli olduğunu da düşünelim. 87 yılın verdiği ağırlıkla yürüyemese de konuşamasa da duyamasa da "olsun, düşünebiliyorum, buna hakikaten çok ama çok müteşekkirim" diyebilen bir insanı. Hayatın(ın) anlamıyla ne kadar muhteşem bir buluşma öyle değil mi? Yaşanan her âna müteşekkir olmak, adeta zamanın her salisesine bir şükür...
18 yaşındayken bir markete alışveriş yapmak için giden bir kadın. Yolda ateşli bir silahla vuruluyor, C4 servikal segment denen hayati bölge hasara uğruyor, dolayısıyla artık kollarını kullanamıyor. 22 yaşına dek tedavi görüyor. Hayatta aradığı anlama nasıl kavuşmuş biliyor musunuz? Dişlerinin arasına sıkıştırdığı bir çubuğun yardımıyla. Herhangi bir insanın sorunlarına, dertlerine ilişkin okuduğu gazete sayfalarını, TV haberlerini not edip, bu insanlara mektuplar yazarak, teselli ve cesaret aşılayarak...
Şunu çok duyarız: geçirdiğim kazadan sonra hayatım değişti, hayatımı değiştirdim... İşte bir vaka: 31 yaşındaki bir işçi geçirdiği yüksek voltaj çarpması sonucu çok özel bir tedavi sonrasında hayatta kalabilmiş. Ancak kangrenden ötürü kolları ve bacakları kesilmiş. Büyük acılar, büyük ağlayışlar, ölmek istemelerle geçmiş tedavisi. Frankl'ın anlattığına göre bu hastayla ilgilenen bir kız psikiyatr, logoterapi uygular ve ona kendi hayatının anlamını buldurabilecek bir kıvılcım arar. Nihayet bir süre sonra kendisine özel donanımlı bir araç temin edilir ve arabayla ailesine Amerika'yı gezdirebileceği söylenir. İşçinin yorumu şöyle: "Başıma gelen kazadan önce ruhum bomboştu. Hep sarhoştum ve can sıkıntısından ölüyordum. İşte artık şimdi gerçekten mutlu olmanın ne demek olduğunu biliyorum."
Hayatın Anlamı ve Psikoterapi'de, Viktor Frankl'ın 10 Mart 1988 tarihinde aldığı Avusturya Bilim ve Sanat Onur Nişanı vesilesiyle Viyana'da verdiği konferansın da metni var. Frankl konferansın sonunda, dünya çapında tanınan ilk psikiyatri profesörlerinden Ernst von Feuchtersleben'in bir sözünü söyler ve bırakır. Naçizane, orada bırakmak isterim: "Sahici düşünür düşüncenin sınırlarını bulmaktan memnundur. Bu sınırı çeken şey, bilgece bir öngörüdür; çünkü insanın, düşüncesinin sınıra dayandığı yerde eyleme başlaması gerekir; çünkü bu amaçla vardır."
Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder